جایگاه بورس در اقتصاد

رشد و توسعه اقتصادی، نیازمند برخورداری از بازار‌های مالی گسترده و کارا است. بازار‌های مالی از دیدگاه اقتصادی به دو بخش بازار پول و بازار سرمایه تقسیم می‌شوند.

بازار پول، بازار مبادله منابع کوتاه‌مدت است و حداکثر سررسید آن یک دوره مالی (معمولا یکسال) است.

در کنار بازارپول، بازار سرمایه از جایگاه و اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. بازار سرمایه که براساس ویژگی آن، مختص منابع بلندمدت است، امکان مبادله منابع را میان دارندگان مازاد منابع با متقاضیان کسری منابع فراهم می‌آورد.

از آنجا که رشد و توسعه اقتصادی نیازمند ایجاد سرمایه‌گذاری‌های کلان است و این سرمایه‌گذاری‌ها هیچ‌گاه نمی‌توانند براساس بازار منابع کوتاه‌مدت (بازارپول) تامین مالی شوند، ایجاد یک بازار سرمایه قوی و کارآمد زیرساخت اساسی تامین مالی بلندمدت طرح‌های اساسی هر کشور را تشکیل می‌دهد.

بازار سرمایه مکانیزمی را فراهم می‌آورد تا براساس آن امکان تجهیز پس‌انداز‌های اندک به سرمایه‌گذاری‌های کلان اقتصادی فراهم شود که این اقدام براساس تخصیص بهینه منابع امکان‌پذیر می‌شود.

در بازار سرمایه تخصیص، زمانی بهینه است که بیشترین حجم منابع متوجه سودآورترین فعالیت‌ها شده و در نتیجه بهترین و توجیه‌پذیرترین فعالیت‌های اقتصادی با امکان بیشترین حجم مالی روبه‌رو خواهند شد.

در ایران رکن اصلی بازار سرمایه، بورس اوراق بهادار بوده که نقش محوری بازار سرمایه را برعهده دارد.

با وجود قدمت بسیار طولانی بورس‌های اوراق بهادار در جهان، بورس اوراق بهادار در ایران دارای پیشینه کوتاه‌مدتی است گرچه آغازفعالیت رسمی بورس اوراق بهادار در ایران به سال 1346 باز می‌گردد، ولی شروع فعالیت اصلی و اساسی این سازمان همزمان با اجرای اولین برنامه توسعه اقتصادی و اجتماعی نظام جمهوری اسلامی در سال 1368 است.

وجود پتانسیل‌های بالقوه و ضرورت‌های ایجاد شده با وجود محدودیت‌ها و مشکلات پیش‌رو، جایگاه بورس اوراق بهادار را در طی سال‌های اخیر بیش از پیش برجسته و با اهمیت ساخته است.

هرچند که بورس اوراق بهادار کشور از نظر نماگر‌های جمعیتی، صنعتی و اقتصادی از موقعیت ممتازی برخوردار است، اما در دسترس نبودن ابزار‌ها و زمینه‌های لازم برای مشارکت برابر و گسترده صاحبان منابع پس‌اندازی در بازار سرمایه ایران سبب شده تا درصد کمی از سرمایه تجهیز شده کنونی توسط این بازار به سهامداران جزء یا حتی بخش‌خصوصی تعلق داشته باشد.

محدود بودن پوشش جغرافیایی بازار سرمایه باعث ناشناخته بودن بورس اوراق بهادار در اکثر نقاط کشور شده است و حضور کمرنگ شرکت‌های فعال در نقاط دوردست کشور در این بازار نیز از همین رو است.
مزایای بورس اوراق بهادار را می‌توان از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار داد.




مزایای بورس از دید واحدهای اقتصادی (شرکت‌های سرمایه‌پذیر)

سهولت در تامین مالی از طریق انتشار سهام و سایر اوراق بهادار، افزایش اعتبار داخلی و خارجی و تامین مالی با به وثیقه گذاردن سهام شرکت در بازارهای مالی داخلی و خارجی، تعیین ارزش بازار براساس قانون عرضه و تقاضا تا زمانی که نام شرکت در تابلوی بورس درج است، سهولت در تغییر ترکیب سهامداری و انتقال مالکیت، ایجاد دیدگاهی مطلوب در سرمایه‌گذاران با کاهش ریسک واحد اقتصادی و امکان تامین مالی با هزینه کمتر، برخورداری از مزایای خاص و اعتباری بانک‌ها و انتشار اوراق مشارکت، انتشار اوراق مشارکت بدون اخذ مجوز از بانک مرکزی و فقط با مجوز سازمان بورس اوراق بهادار، برخورداری از معافیت‌های مالیاتی، تبیین چشم‌انداز فعالیت شرکت در آینده و ارزیابی عملکرد شرکت و ارتقای سطح اعتماد عمومی و استفاده از مشارکت عمومی در توسعه شرکت است.




همچنین مزایای بورس اوراق بهادار از دیدگاه سرمایه‌گذاران شامل:

خرید سهام و اوراق بهادار برای کسب بازده مناسب و پوشش در مقابل تورم، اطمینان از گزینه سرمایه‌گذاری به دلیل شفافیت اطلاعات، قابلیت نقد شوندگی اوراق بهادار و سهولت نقل و انتقال سهام و استفاده از معافیت‌‌های مالیاتی، مشارکت در فرآیند تصمیم‌گیری برای اداره شرکت‌ها، ایجاد یک بازار دائمی و مستمر، امکان سرمایه‌گذاری بلندمدت و کوتاه‌مدت، وجود طیف‌های متنوع از اوراق بهادار از نظر درجه بازدهی و خطرپذیری برای سرمایه‌گذار، برقراری سیستم‌ها و روش‌هایی که از طریق آن خرید و فروش اوراق بهادار منظم و رسمی شود، احساس مشارکت سهامدار در امور تولیدی و تجاری شرکت و نظارت مضاعف بر فعالیت شرکت‌ها در چارچوب استانداردها و آیین‌نامه‌های بازار سرمایه است.




نحوه سرمایه‌گذاری در بورس

همانطور که پیشتر اشاره شد، کالایی که در بورس اوراق بهادار مورد دادوستد قرار می‌گیرد، سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است.
در حقیقت اشخاص با خرید سهام شرکت‌های بورسی، به عنوان سهامدار شرکت مزبور تلقی می‌شوند.سهامداران شرکت‌های بورسی به دو گروه اصلی، سهامداران حقیقی و سهامداران حقوقی تقسیم می‌شوند.همچنین اشخاص (حقیقی و حقوقی) به منظور خرید سهام در بورس، نیاز به یک کد معاملاتی دارند.این کد معاملاتی که از سه حرف اول نام شخص یا شرکت و یک عدد پنج رقمی تشکیل می‌شود، یگانه است، به این معنا که هر شخص حقیقی یا حقوقی تنها یک کد معاملاتی در اختیار دارد.اشخاص حقیقی برای گرفتن کد معاملاتی با در اختیار داشتن کپی شناسنامه و کد ملی باید به یکی از کارگزاری‌های بورس اوراق بهادار مراجعه کنند.همچنین اشخاص حقوقی نیز برای گرفتن کد معاملاتی باید کپی روزنامه رسمی شرکت خود را در اختیار یکی از کارگزاران بورس قرار دهند.لازم به ذکر است که اخذ کد معاملاتی، بدون هزینه است.





کارگزار کیست؟

کارگزاران اشخاص حقوقی هستند که مجوز فعالیت خود را از سازمان بورس اوراق بهادار دریافت کرده‌اند.کارگزار نقش واسطه بین خریدار و فروشنده سهام را ایفا می‌کند.در حقیقت کارگزاران دستورهای خرید و فروش را از مشتریان تحویل گرفته و آن را به منظور انجام معامله، وارد سیستم معاملات می‌کنند.از جمله وظایف کارگزاران می‌توان به انجام معامله، اداره حساب‌های سرمایه‌گذاری اشخاص، مشاوره و راهنمایی و معرفی شرکت‌ها برای پذیرش در بورس اشاره کرد.کارگزاران بورس، پس از آزمون‌های متعدد و تخصصی و پس از طی مراحل مختلف، موفق به کسب مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار می‌شوند.





سفارش‌های خرید و فروش

اشخاص حقیقی و حقوقی پس از دریافت کد معاملاتی، می‌توانند با مراجعه به یکی از شرکت‌های کارگزاری نسبت به ثبت دستور خرید اقدام کنند.

فرم درخواست خرید اوراق بهادار شامل مشخصات فردی شخص، کد معاملاتی، نام سهم یا حق‌تقدم شرکت بورسی، تعداد سهام مورد تقاضا و قیمت خرید است. در حقیقت اشخاص باید برای خرید سهام یا حق‌تقدم، پیش از ارائه دستور خرید، ‌نسبت به واریز وجه موردنیاز به حساب کارگزاری اقدام کنند. دستور خرید می‌تواند به دو صورت انجام شود. در حالت اول شخص خریدار می‌تواند حداکثر قیمت خرید را در فرم درخواست خود مشخص کند، به این معنا که کارگزار موظف است، حداکثر تا قیمت تقاضا شده نسبت به خرید سهام برای متقاضی اقدام کند. در حالت دوم شخص، سقف قیمتی مشخصی را برای خرید سهام پیشنهاد نمی‌کند، به این معنا که خریدار به کارگزار مجوز می‌دهد در هر قیمت اقدام به خرید سهام موردتقاضا کند.همچنین با توجه به انتشار برگه‌های سهام خریداری شده توسط تالار‌های بورس در روز بعد از خرید، خریداران می‌توانند از روز دوم، اقدام به فروش سهام خریداری شده کنند. انجام عملیات فروش سهام نیز شبیه به خرید است، به این صورت که خریدار باید با مراجعه به دفتر شرکت کارگزاری، پس از تکمیل فرم فروش و تعیین قیمت موردنظر، اقدام به فروش سهام خود کند.

البته اخیرا خرید و فروش آنلاین نیز به امکانات بازار سرمایه افزوده شد. به این معنا که پس از دریافت کد بورسی از طرف کارگزاری نام کاربری و کلمه عبوری به شخص تعلق می گیرد که از طریق آن می توان به صورت مستقیم و بدون دخالت کارگزار از طریق وبسایت های مشخص شده در کارگزاری ها و نرم افزارهای معاملاتی ویژه به صورت مستقیم و لحظه ای به خرید و فروش سهام پرداخت.

براساس آخرین مصوبات سازمان بورس و اوراق بهادار، درصدی از قیمت سهام خریداری شده یا فروش رفته به عنوان کارمزد کارگزاری و سازمان بورس از حساب معامله گر کسر می گردد. کارمزدها به شرح جدول ذیل می باشد:

کارمزد معاملات در بورس

 

 

کارمزد معاملات در فرابورس